ਚੇਤਨਾ ਕੁਮਰੇ ਪਿੰਡ ਸੀਤਾਟੋਲਾ ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਤ-ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਆਦਿਮ ਕਬੀਲੇ (ਮਾਡੀਆ-ਗੋਂਡ) ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਹਰਿੰਦੀ ਹੈ। ਚੇਤਨਾ ਕੁਮਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਹਾਵੈਸ਼ਵੀ ਮਹਿਲਾ ਬੱਚਤ ਗੱਤ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਘਰ ਦੇ ਦਲਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸੀਤਾਟੋਲਾ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪਿੰਡ ਹੈ। 2 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ 19 ਘਰਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਘੋਟੇਵਿਹੀਰ ਹੈ ਅਤੇ 4 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ 80 ਘਰਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਝੰਭਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਰਿਆਨੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੇ ਭਰੋਸੇ ‘ਤੇ ਹੀ ਚੱਲਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਵਿੱਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਟ੍ਰੇਨਰ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਫਾਈਨੈਂਸ਼ੀਅਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ (NCFE) ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਸਵੈ-ਸਹਾਇਤਾ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵਿੱਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸੀਤਾਟੋਲਾ ਅਤੇ ਘੋਟੇਵਿਹੀਰ ਦੇ SHG ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਮੈਨੂੰ ਪੋਂਜੀ ਸਕੀਮਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ। ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਆਜ ਦਰਾਂ ਦੇਣ ਪਿੱਛੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਲੁਕਵੇਂ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕੀ। ਨਾਲ ਹੀ, ਇਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਓਪਰੇਂਡੀ ਦੇ ਢੰਗ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ 55 ਸਾਲਾ ਕਬਾਇਲੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਏਜੰਟ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਬਦਲੇ ਦੁੱਗਣੇ ਪੈਸੇ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਅੱਧਾ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚਣ ਦਾ ਆਫਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਲੱਖ ਪੰਜਾਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਮਿਲਣਗੇ, ਜੇਕਰ ਉਹ ਸਾਰੀ ਰਕਮ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਵੱਡੀ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਬਚੀ ਰਕਮ ਵੀ ਆਪਣੀਆਂ ਬੇਟੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ 12ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਏਜੰਟ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਗਾਹਕ ਵੀ ਲੱਭ ਲਿਆ।
ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਮੈਂ ਵਿੱਤੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੌਰਾਨ ਜੋ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਜੋਖਮਾਂ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਮਾਡਿਊਲ ਦਿਖਾਇਆ ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਆਕਰਸ਼ਕ ਵਿਆਜ ਦਰ ਦਿਖਾ ਕੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਧੋਖਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਇੰਨੀ ਉੱਚੀ ਵਿਆਜ ਦਰ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕੰਪਨੀਆਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਦੇ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੇਰੇ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਗਈ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਆਦਮੀ ਨੇ ਇੱਕ ਸੰਭਾਵੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚਣ ਦਾ ਸੌਦਾ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਏਜੰਟ ਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਟਰੇਨਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਨੇ NCFE ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦੌਰਾਨ ਦਿੱਤੀ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਨੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਕਬਾਇਲੀ ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਵਿੱਤੀ ਬਿਪਤਾ ਨੂੰ ਟਾਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।