आर्थिक नियोजन

आपण सर्वजण आपल्या जीवनाचे शक्य तितके नियोजन करण्याचा प्रयत्न करतो. आम्ही आमच्या 20 व्या वयात शिक्षण पूर्ण करण्याची, नोकरी करण्याची, वयाच्या 27 वर्षापर्यंत घर खरेदी करण्याची, 29 वर्षांची कार घेण्याची अपेक्षा करतो. आमची स्वप्ने पाहण्याची आणि ध्येय ठेवण्याची क्षमता अमर्यादित आहे. यासाठी कसून नियोजन आणि अंमलबजावणीची गरज आहे. त्याहीपेक्षा पैशांची गरज आहे. केवळ कमाई नाही, तर बचत आणि गुंतवणूक देखील. आणि आपल्या स्वप्नांना चालना देण्यासाठी आपल्याला आर्थिक नियोजनाची गरज आहे.

तुम्हाला माहित असणे आवश्यक आहे ते येथे आहे:

आर्थिक नियोजन म्हणजे काय?

पैसे कमावणे म्हणजे केवळ नोकरी किंवा अनेक स्त्रोतांमधून कमाई करणे नव्हे. हे प्रभावी पैसे व्यवस्थापन, बचत आणि नंतर अधिक नफा मिळविण्यासाठी योग्य आर्थिक मालमत्तेमध्ये गुंतवणूक करण्याबद्दल आहे. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, तुम्हाला गुंतवणुकीतून पैसे कमवावे लागतील. पैशात लोळण्याचा हा एकमेव मार्ग आहे.

आर्थिक नियोजन ही तुमची मिळकत व्यवस्थापित करणे; तुमची आर्थिक उद्दिष्टे ठरवणे आणि नंतर तुमच्या मर्यादा आणि गरजा लक्षात घेऊन गुंतवणुकीमध्ये तुमच्या मालमत्तेचे वाटप करण्याची क्रिया आहे.

आर्थिक नियोजन हे साधे काम नाही. व्यवहार्य आर्थिक योजना तयार करण्यासाठी तुम्हाला तुमच्या जीवनातील अनेक घटक – भूतकाळ, वर्तमान आणि भविष्य – विचारात घेणे आवश्यक आहे. लक्षात ठेवा, योजना प्रभावी होण्यासाठी, ती सुविचारित, सर्वसमावेशक आणि भविष्याकडे लक्ष देऊन असावी.

सोप्या भाषेत सांगायचे तर, व्यक्तींनी जीवन चक्रातील त्यांचा टप्पा आणि त्यांच्या गरजा लक्षात घेऊन आर्थिक योजना आखली पाहिजे.

प्रत्येकजण. ज्याच्याकडे पैसा आहे आणि त्याला त्याचा जास्तीत जास्त वापर करायचा असेल तर आर्थिक आणि गुंतवणुकीचे नियोजन करणे आवश्यक आहे.

जुनी म्हण आहे – जर एखादी व्यक्ती आखण्यात अयशस्वी होत असेल, तर ती निश्चितपणे अयशस्वी होण्याची योजना आखत आहेत.

संपत्ती व्यवस्थापन आणि आर्थिक नियोजन मूलभूतपणे समान आहेत. तथापि, एक महत्त्वाचा फरक आहे – जर तुमच्याकडे संपत्ती असेल तरच तुम्ही व्यवस्थापित करू शकता. आर्थिक नियोजन, दुसरीकडे, ज्यांना संपत्ती गोळा करण्याचे ध्येय आहे त्यांच्यासाठीही आहे.

आर्थिक नियोजनाच्या गरजेबद्दल पुरेसे सांगता येणार नाही. आम्ही काही फायद्यांची यादी करतो, ज्याचे एखाद्याच्या जीवनावर दूरगामी सकारात्मक परिणाम होऊ शकतात.

प्रत्येक आर्थिक योजना वेगळी असते. याचे कारण असे की एखाद्या व्यक्तीच्या गरजा आणि इच्छांनुसार ते तयार केले जावे. ते म्हणाले, प्रत्येक योजनेत काही घटक समाविष्ट केले पाहिजेत.

या घटकांना प्राधान्य असले तरी, तुमच्या आर्थिक ध्येयावर परिणाम करणाऱ्या इतर गोष्टींपेक्षा काळजी घेतली पाहिजे.

तुम्ही कुठे जात आहात हे माहीत नसताना तुम्ही प्रवासाचे नियोजन कसे करू शकता? आर्थिक आणि गुंतवणुकीच्या नियोजनात ध्येय ही पहिली आणि महत्त्वाची पायरी आहे. हे नियोजन प्रक्रियेच्या पुढील सर्व भागांचा पाया म्हणून कार्य करते. या कारणास्तव, आपले ध्येय निश्चित करण्याची प्रक्रिया महत्त्वपूर्ण आहे.

आयुष्यात क्वचित एकच गोष्ट मिळवायची असते. तुमचे आर्थिक नियोजन करताना, तुम्हाला तुमची सर्व उद्दिष्टे विचारात घ्यावी लागतील, मग ते रु. 100 कोटी-निवृत्ती भत्त्याएवढे मोठे असो किंवा त्या ब्रँडेड टी-शर्टइतके लहान असो जे तुम्ही कामावरून जाताना पाहत आहात.

यामुळे तुम्हाला तुमच्या ध्येयांना प्राधान्य देणे आवश्यक आहे. ते तितकेच महत्त्वाचे नाहीत आणि काही प्रथम साध्य करणे आवश्यक आहे. कार्यक्षम प्राधान्यक्रम ही चांगल्या नियोजनाची गुरुकिल्ली आहे.

सध्याच्या परिस्थितीचे आकलन.

स्वप्ने आणि कल्पना अद्भुत आहेत, यात शंका नाही. पण आपण वास्तवात जगतो. म्हणून, प्रत्येकाने भविष्यासाठी नियोजन करण्यापूर्वी त्यांची सद्यस्थिती समजून घेणे आवश्यक आहे. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, आर्थिक योजना ही तुमचा आज आणि भविष्य यांना जोडणाऱ्या पुलासारखी असते. त्यामुळे तुमची उद्दिष्टे आणि सध्याचे मूल्यांकन हे व्यासपीठ म्हणून काम करतात. आणि मोडकळीस आलेल्या पायावर तुम्हाला मजबूत पूल उभा करू शकत नाही.

या कारणास्तव, वर्तमान आणि भविष्यातील अंतर कमी करण्यासाठी आपल्या वर्तमान परिस्थितीचे आत्मनिरीक्षण हा प्रारंभ बिंदू आहे.

पैसा खूप महत्त्वाचा आहे, तो कितीही भौतिकवादी वाटतो. त्याशिवाय, आपण जीवनातील मूलभूत गरजा देखील मिळवू शकत नाही, आपण ज्या सुखसोयी आणि चैनीचे स्वप्न पाहतो त्याबद्दल विसरून जा.

पैसे कमवणे अजूनही ते टिकवून ठेवणे किंवा दुप्पट करण्यापेक्षा तुलनेने सोपे आहे. केवळ स्थिर नोकरी मिळवणे आणि कमाई करणे एवढेच नाही; तुमची कमाई चांगल्या प्रकारे व्यवस्थापित करणे आणि भविष्यासाठी ते जतन करणे यासह बरेच काही आहे. आणि जर तुमच्या मोठ्या आकांक्षा असतील तर गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे.

या सर्वांसाठी आर्थिक नियोजन आवश्यक आहे. हे सर्व काय आहे ते पाहूया:

• आर्थिक नियोजन म्हणजे काय: हे तुमचे उत्पन्न व्यवस्थापित करण्याचे कार्य आहे; तुमची आर्थिक उद्दिष्टे निश्चित करणे आणि तुमच्या मर्यादा आणि गरजा लक्षात घेऊन गुंतवणुकीमध्ये तुमच्या मालमत्तेचे वाटप करणे.
• प्रत्येकासाठी भिन्न असते: आर्थिक नियोजनाचा अर्थ वेगवेगळ्या लोकांसाठी वेगवेगळ्या गोष्टी असू शकतात. याचे कारण अंतिम ध्येय वेगळे असू शकते. तुमच्यासाठी, याचा अर्थ निवृत्तीदरम्यान सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी गुंतवणूकीचे नियोजन करणे असा होऊ शकतो. दुसऱ्यासाठी, याचा अर्थ मुलाच्या महाविद्यालयीन शिक्षणासाठी पैसे पुरवण्यासाठी बचत आणि गुंतवणुकीचे नियोजन असा असू शकतो.

इतर कोणासाठी, याचा अर्थ उत्पन्नाचा स्थिर दुय्यम स्रोत सुनिश्चित करणे असा होऊ शकतो. आर्थिक नियोजनाचा अर्थ करिअरशी संबंधित निर्णय घेणे किंवा योग्य विमा उत्पादने निवडणे असा असू शकतो. प्रत्यक्षात, आर्थिक नियोजन ही आर्थिक उद्दिष्टे पूर्ण करण्याची प्रक्रिया आहे.

• फक्त बचत नाही: पुन्हा, फक्त पैसे वाचवणे पुरेसे नाही. वेळोवेळी त्यांचे मूल्य वाढते याची खात्री करण्यासाठी योग्य आर्थिक उत्पादनांमध्ये गुंतवणूक करावी लागेल. भारतासारख्या देशात जिथे महागाई जास्त आहे तिथे हे अधिक आवश्यक आहे. ही किंमत वाढ तुमच्या पैशाच्या मूल्यावर परिणाम करते. तर, रु. 100 ला उद्या समान मूल्य नसेल.

या कारणास्तव, गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. आर्थिक नियोजन तुम्हाला इथेही मदत करते. एकदा तुम्हाला तुमच्या ध्येयांची कल्पना आली की, तुम्ही सध्या कुठे उभे आहात आणि तुमचे अंतिम ध्येय कसे गाठायचे हे समजून घेण्यासाठी आर्थिक आणि गुंतवणुकीचे नियोजन केले जाऊ शकते. अशा प्रकारे नियोजन कोणीही स्वतःच्या निधीच्या प्रवाहाचे आणि वेळोवेळी साध्य करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या उद्दिष्टांचे स्पष्ट मूल्यांकन करून करू शकते.

• स्थिरतेचा रोडमॅप: हे सर्व विशिष्ट आर्थिक उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी कृती चरणांचा क्रम तयार करण्याबद्दल आहे. आर्थिक योजना ही तुमच्या जीवनातील आर्थिक उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी एक नकाशा आहे. हे एका नकाशासारखे आहे, जिथे तुम्ही तुमच्या प्रक्षेपित आर्थिक ध्येयाकडे किती प्रगती केली आहे आणि तुम्ही तुमच्या गंतव्यस्थानापासून किती दूर आहात हे तुम्ही नेहमी पाहू शकता.
• योग्यप्रकारे पैशांची बचत करणे: आर्थिक नियोजन म्हणजे जास्त बचत आणि कमी खर्च असा चुकीचा समज लोकांमध्ये असतो, पण तसे होत नाही. भविष्यातील उद्दिष्टे पूर्ण करता यावीत यासाठी योग्य रकमेची बचत करणे हे महत्वाचे आहे. इच्छित उद्दिष्टे आणि ध्येय साध्य करण्यासाठी भविष्यात योग्य वेळी योग्य रक्कम योग्य हातात उपलब्ध होईल याची खात्री करणे हा आर्थिक नियोजनाचा उद्देश असतो.

अशा प्रकारे, ते तुमच्या आर्थिक निर्णयांना दिशा आणि अर्थ प्रदान करते आणि तुम्ही घेतलेल्या प्रत्येक आर्थिक निर्णयाचा तुमच्या वित्ताच्या इतर क्षेत्रांवर कसा परिणाम होतो हे समजण्यास तुम्हाला अनुमती मिळते.

• जोखीम प्रोफाइलिंग: आर्थिक नियोजनाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे जोखीम प्रोफाइलिंग. यामध्ये तुमच्या आर्थिक मर्यादा समजून घेण्यासाठी तुमच्या सद्य परिस्थितीचे आणि संभाव्य भविष्यातील परिस्थितींचे विश्लेषण करण्याचा समावेश होतो. याचा वापर करून, तुम्ही किती धोका पत्करू शकता हे ठरवू शकता.

उदाहरणार्थ, तुमच्याकडे तरलतेच्या उच्च गरजा आहेत आणि बरेच अवलंबून असलेले व्यक्ती आहेत, तुम्ही जास्त जोखीम घेऊ शकत नाही. आपत्कालीन परिस्थितीत मदत करण्यासाठी तुमच्याकडे मोठा आकस्मिक निधी नसल्यास हे विशेषतः असे होईल. अशा प्रकारे आर्थिक नियोजन तुम्हाला तुमच्या मर्यादा आणि क्षमतांचा दृष्टीकोन देण्यास मदत करते.

• आर्थिक नियोजन प्रक्रिया: आर्थिक नियोजन महत्त्वाचे आहे कारण ते आर्थिक निर्णय प्रक्रियेचे मार्गदर्शन आणि नियंत्रण करते. आर्थिक योजना बनवताना, तुमची उद्दिष्टे आणि मर्यादा समाविष्ट केल्या जातात जेणेकरून ते दीर्घकालीन नकाशाचे प्रतिनिधित्व करते. नियोजन ही गतिमान प्रक्रिया आहे. त्यामुळे, तुमच्या परिस्थितीत काही बदल असल्यास, ते आर्थिक योजनेमध्ये समाविष्ट केले जाऊ शकतात.

अशा प्रकारे, त्यात खालील गतिविधींचा समावेश होतो:

• सध्याची परिस्थिती समजून घेण्यासाठी सध्याच्या मालमत्ता आणि संसाधनांचे मूल्यांकन करणे.
• उद्दिष्टे आणि ध्येये निश्चित करणे – परतावा आणि जोखीम या दोन्ही दृष्टीने.
• कर, कायदेशीरपणा, वेळ मर्यादा, तरलता, तसेच व्यक्तीपरत्वे भिन्न असू शकतील अशा विशिष्ट परिस्थितींसारख्या मर्यादा आणि आर्थिक नियोजन क्षेत्रे निश्चित करणे.
• आर्थिक उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी योग्य योजना आणि धोरण ठरवणे.
• योजनेचे नियमित मूल्यांकन करणे.
• परिस्थितीमध्ये बदल असल्यास योजना समायोजित करणे आणि त्यात बदल करणे.

आर्थिक नियोजनाचे विस्तृत क्षेत्र

तुमच्या जीवनाचे अनेक पैलू आहेत – तुमचे कुटुंब, तुमचे काम, तुमचे सामाजिक जीवन, तुमचे छंद इ. पैसा या सर्व पैलूंना स्पर्श करतो. या कारणास्तव, आर्थिक नियोजन हे साधे काम नाही. प्रभावी योजना होण्यासाठी ती सर्वसमावेशक असणे आवश्यक आहे. शिवाय, तुम्हाला तुमच्या वर्तमानाचाच नव्हे तर भविष्याचाही विचार करावा लागेल.

येथे एक सात-मुद्द्यांची चेकलिस्ट आहे ज्यामध्ये विस्तृत क्षेत्रे समाविष्ट आहेत ज्यामध्ये आर्थिक नियोजन केले जाऊ शकते:

रोख प्रवाह नियोजन: सोप्या भाषेत, रोख प्रवाह म्हणजे पैशाचा येणारा प्रवाह आणि बाहेर जाणारा प्रवाह होय. हे तुमचे उत्पन्न आणि खर्चाचे रेकॉर्ड असते. जरी हे सोपे वाटत असले तरी, दर महिन्याला त्यांच्या हातातून काय येते आणि काय जाते हे शोधण्यासाठी फारच कमी लोक प्रत्यक्षात वेळ काढतात. रोख प्रवाह नियोजन म्हणजे वर्तमान आणि भविष्यातील प्रमुख खर्च (अल्पकालीन आणि दीर्घकालीन दोन्ही) ओळखणे आणि नियोजित गुंतवणूक करणे.

जेव्हा आवश्यक असेल तेव्हा तुमच्याकडे आवश्यक रक्कम असल्याची खात्री करण्यासाठी हे आहे. गुंतवणुकीचा सराव सुरू करण्यापूर्वी रोख प्रवाह नियोजन ही पहिली गोष्ट आहे. या नियोजनाशिवाय, तुमची आर्थिक स्थिती कशी दिसते आणि तुमची तरलता न वाढवता तुम्ही कशात गुंतवणूक करू शकता हे जाणून घेण्याच्या स्थितीत तुम्ही असणार नाही. एखादी विशिष्ट गुंतवणूक तुमच्या रोख प्रवाहाच्या गरजेशी जुळते की नाही हे समजण्यास देखील हे तुम्हाला सक्षम करेल.

गुंतवणुकीचे नियोजन: बचत आणि गुंतवणूक हे दोन स्वतंत्र उपक्रम आहेत. एक आपल्या खर्चाशी संबंधित आहे, तर दुसरा आर्थिक साधनांशी संबंधित आहे. जर तुम्ही ती मालमत्तेत गुंतवणूक केली असेल, तर तुमची संपत्ती कालांतराने वाढेल. गुंतवणुकीचे नियोजन एखाद्या व्यक्तीने त्याच्या संपत्तीचा सर्वोत्तम फायदा मिळवण्यासाठी कोणत्या प्रकारच्या साधनांमध्ये गुंतवणूक करावी याच्याशी संबंधित आहे.

या नियोजनाचा पहिला भाग तुमची जोखीम आणि रिटर्न प्रोफाइलशी संबंधित आहे. इथेच तुम्ही तुमची जोखीम घेण्यास इच्छुक आहात आणि तुम्हाला अपेक्षित असलेला किमान परतावा यानुसार तुमची मर्यादा ठरवता. हे तुमच्या आयुष्याच्या टप्प्यावर, तुमच्या उत्पन्नाच्या आणि संपत्तीच्या संदर्भात खर्चाच्या आवश्यकता, वेळ मर्यादा, तरलता आवश्यकता आणि विविध वैयक्तिक विशिष्ट मर्यादांवर आधारित केले जाते. गुंतवणुकीचे नियोजन महत्त्वाचे आहे कारण ते तुम्हाला तुमच्या गुंतवणुकीतून जास्तीत जास्त फायदा मिळविण्यात मदत करते.

कर नियोजन: कर चुकवणे बेकायदेशीर आहे, परंतु कर कमी करणे कायदेशीर आहे. अशा प्रकारे, तुम्ही प्रभावीपणे नियोजन करून तुमचे कर दायित्व कमी करू शकता. योग्य कर नियोजनाने तुम्ही तुमचे करानंतरचे उत्पन्न वाढवू शकता. हे तुमचे गुंतवणुकीचे निर्णय देखील ठरवू शकते.

उदाहरणार्थ, जर तुम्हाला कर वाचवायचा असेल, तर तुम्ही विक्री करण्यापूर्वी किमान एक वर्ष स्टॉक ठेवण्यास प्राधान्य देऊ शकता. अशा प्रकारे, तुम्ही अल्पकालीन भांडवली नफा कर टाळू शकता. हे तुमचे ट्रेडिंग धोरण पूर्णपणे बदलेल. त्याचप्रमाणे, तुम्ही सार्वजनिक भविष्य निर्वाह निधी (PPF) इत्यादीसारख्या कर-लाभ देणाऱ्या साधनांना प्राधान्य देऊ शकता.

निवृत्ती नियोजन: अशा प्रकारचे नियोजन म्हणजे कामातून निवृत्त झाल्यानंतर तुमच्याकडे जगण्यासाठी पुरेसे पैसे असतील याची खात्री करणे. निवृत्ती हा तुमच्या आयुष्यातील सर्वोत्तम काळ असावा, जेव्हा तुम्ही अक्षरशः शांत बसून आराम करू शकता. तुम्ही मूलत: अनेक वर्षांच्या मेहनतीचे फायदे मिळवत आहात. हे पूर्ण करण्यापेक्षा बोलणे सोपे आहे. त्रासमुक्त सेवानिवृत्त जीवन मिळविण्यासाठी, तुम्हाला तुमच्या कामकाजाच्या जीवनात गुंतवणुकीचे विवेकपूर्ण निर्णय घेणे आवश्यक आहे, अशा प्रकारे तुमचे कष्टाने कमावलेले पैसे भविष्यात तुमच्यासाठी काम करण्यासाठी लावावेत. निवृत्तीचे नियोजन करणे हे तुमच्या करिअर आणि लग्नाचे नियोजन करण्याइतकेच महत्त्वाचे आहे. जीवन स्वतःचा मार्ग घेते आणि सर्वात गरीबांपासून श्रीमंतांपर्यंत कोणीही सुटत नाही. कळत नकळत आपण रोज मोठे होत जातो. तथापि, म्हातारपण आपल्याला कधीच स्पर्श करणार नाही असे आपण गृहीत धरतो.

तुम्ही आज करत असलेल्या निवडींवर मोठ्या प्रमाणात भविष्य अवलंबून असते. योग्य वेळी घेतलेल्या योग्य आर्थिक नियोजनाच्या मदतीने योग्य निर्णय निवृत्तीदरम्यान तुमची शांततेची खात्री करतील. दीर्घायुष्य वाढले असले तरी कामाच्या वर्षांची संख्या वाढलेली नाही या वस्तुस्थितीमुळे सेवानिवृत्ती नियोजनाला अधिक महत्त्व प्राप्त झाले आहे.

मुलांचे भविष्य नियोजन: आपल्या मुलांच्या भविष्यासाठी नियोजन करणे आवश्यक आहे. तुमच्या मुलाच्या किंवा मुलांच्या भविष्यासाठी नियोजन करण्याचा उद्देश म्हणजे उच्च शिक्षण आणि लग्न यासारख्या नजीकच्या खर्चासाठी निधी तयार करणे.

अशा प्रकारे, तुम्ही त्यांच्या वाढत्या वर्षांमध्ये पुरेसे सुरक्षा कवच प्रदान करण्यास सक्षम असाल. तुमच्या मुलाच्या शिक्षणासाठी पुरेसा निधी सुनिश्चित करण्यासाठी, एक पालक म्हणून तुम्हाला फक्त बचतच नाही तर पद्धतशीरपणे आणि नियमित अंतराने गुंतवणूक करणे देखील आवश्यक आहे.

विमा नियोजन: आयुष्य तुमच्यावर काय आश्चर्यचकित करेल हे तुम्हाला कधीच माहित नाही. विमा नियोजन तुम्हाला सुरक्षिततेचे जाळे प्रदान करण्यात मदत करते जे अडचणीच्या वेळी उपयोगी पडू शकते. या प्रकारच्या नियोजनाचा संबंध विमा करण्यायोग्य जोखमींविरूद्ध पुरेसा संरक्षणाची खात्री करण्याशी आहे. जोखीम कव्हरची योग्य पातळी मोजण्यासाठी बऱ्यापैकी तज्ञांची आवश्यकता असते.

योग्य विमा नियोजन तुम्हाला समान रक्कम किंवा कमी प्रीमियमसाठी व्यापक संरक्षण मिळण्याची शक्यता पाहण्यात मदत करू शकते. विमा तुम्हाला तुमचे जीवन पूर्णत: जगण्यास सक्षम बनवते, त्यात बाधा आणणाऱ्या घटनांच्या आर्थिक परिणामाची चिंता न करता. दुसऱ्या शब्दांत, विमा तुमचे आकस्मिकतेपासून संरक्षण करतो.

इस्टेट नियोजन: प्रत्येकजण त्याच्या हयातीत मोठ्या प्रमाणात रिअल इस्टेट मिळवतो. मृत्यू झाल्यास किंवा जीवनकाळात, हे वारसांना किंवा संस्था आणि धर्मादाय संस्थांना हस्तांतरित केले जाऊ शकते. या हस्तांतरणाचे सर्वात कार्यक्षमतेने नियोजन करणे याला इस्टेट नियोजन असे म्हणतात.

आर्थिक नियोजन म्हणजे तुमची आर्थिक उद्दिष्टे सर्वात इष्टतम पद्धतीने साध्य करण्यासाठी तुमचे वित्त व्यवस्थापित करणे. हे प्रचंड बचत किंवा कमी खर्च करण्याबद्दल नाही किंवा मोठ्या गुंतवणूकीसाठी भरपूर पैसे असणे याचा अर्थ असा नाही. तुमच्या निर्णयांमधून जास्तीत जास्त उपयुक्तता मिळवण्यासाठी तुमच्या आर्थिक उद्दिष्टांना प्राधान्य देणे आणि ते सर्वात कार्यक्षम पद्धतीने साध्य करणे हे आहे.

या कारणास्तव, जवळजवळ प्रत्येकासाठी आर्थिक नियोजन आवश्यक आहे. जुनी म्हण आहे – जर एखादी व्यक्ती आखण्यात अयशस्वी होत असेल, तर ती निश्चितपणे अयशस्वी होण्याची योजना आखत आहेत. गुंतवणुकीचे चांगले आणि विचारपूर्वक नियोजन हा एखाद्या व्यक्तीच्या चांगल्या आर्थिक आरोग्याचा पाया असतो.

ज्याची आर्थिक उद्दिष्टे आहेत आणि ती सर्वात कार्यक्षमतेने साध्य करायची आहेत त्यांना आर्थिक नियोजन आवश्यक आहे. आर्थिक योजना बनवण्यासाठी तुम्ही मोठे श्रीमंत असण्याची गरज नाही. तुम्ही खूप म्हातारे असल्याची आणि निवृत्ती जवळ येत असल्याची गरज नाही. तुम्ही किती कमावता किंवा तुमचे वय काय हे महत्त्वाचे नाही. खरं तर, तुमची आर्थिक परिस्थिती तुमच्या आयुष्याच्या जवळजवळ प्रत्येक पैलूवर प्रभाव टाकते – तुम्ही राहत असलेल्या घराच्या प्रकारापासून तुम्ही चालवत असलेल्या कारचा प्रकार, तुम्ही किती सुट्ट्या घेऊ शकता यापर्यंत. नियमित आर्थिक नियोजन केल्याने तुम्हाला मनःशांती मिळू शकते.

वेगवेगळ्या जीवनातील लोकांमध्ये आर्थिक नियोजन कसे वेगळे असते ते पाहू या:

तरुण: तुम्ही तुमच्या 20 व्या वर्श असण्याची शक्यता आहे. तुम्हाला नुकतीच नोकरी मिळाली असेल आणि ते नवीन स्वातंत्र्य मिळाल्यासारखे वाटेल. शेवटी तुम्हाला यशाच्या एक पाऊल जवळ वाटते. परंतु, जीवनासाठी स्वयं-उत्पन्न, ध्येय-केंद्रित कृती – एक योजना आवश्यक आहे.

हे आर्थिक क्षेत्रासह तुमच्या जीवनातील प्रत्येक क्षेत्रात विस्तारते. तुमच्या प्लॅनिंगची डिग्री कमीतकमी काही प्रमाणात तुम्ही यशस्वी आहात हे निश्चित करेल. आणि, जरी आर्थिक योजना यशाची हमी देत ​​नाही, परंतु दीर्घकालावधीसाठी ती आवश्यक आहे. बरेचदा, लोक भविष्यासाठी नियोजन करण्यास उशीर करतात. अशा नियोजनाने सध्याच्या काळात आर्थिकदृष्ट्या स्थिर राहण्यासाठी मागे जावे त्यांना असे वाटू शकते.

तथापि, पेचेकपासून पेचेकपर्यंत जगणाऱ्यांनाही बजेट तयार करून आर्थिक नियोजनाचा फायदा होऊ शकतो. दर महिन्याला प्रत्यक्षात काय खर्च केले जाते हे निर्धारित करण्यासाठी आणि अनावश्यक किंवा नियंत्रणाबाहेरील खर्च कमी करण्यासाठी किंवा दूर करण्याचे मार्ग शोधण्यासाठी बजेटचा वापर केला जाऊ शकतो.

कार्यरत प्रौढ: जगाची पर्वा न करता तुम्ही तुमचे तारुण्य उपभोगले असेल. पण आता, तुमच्यावर आर्थिक जबाबदारीचा समावेश आहे. तुम्हाला तुमचे पालक, पती/पत्नी आणि मुलांचे समर्थन करावे लागेल आणि तुमच्या पगाराच्या उत्पन्नातून हे सर्व कसे करायचे याचा विचार करत असाल.

आत्ताच आर्थिक योजना तयार करा. लगेच सुरू करा. तुमची उत्पन्नाची पातळी किंवा तुमच्या भविष्यासाठी काय आशा आहे हे महत्त्वाचे नाही, तुमची उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी तुम्हाला एक ठोस योजना आवश्यक आहे. लक्षपूर्वक ध्येये न ठेवता आणि ते साध्य करण्याच्या चांगल्या-संशोधित पद्धतींशिवाय जीवनात वाहून जाणे ही आपत्तीसाठी एक कृती आहे.

तुम्हाला आयुष्यातून काय हवे आहे ते अधिक ऑफर करण्यासाठी तुमचे पैसे सक्षम करण्यासाठी, आजच एक आर्थिक योजना तयार करायला सुरूवात करा.

निवृत्त: तुम्ही तुमचे बूट टांगले आहेत आणि शांततेने निवृत्त होण्याची योजना आखत आहात. पण तुमच्या मनाच्या पाठीमागे एक विचार तुम्हाला सतावत आहे – उत्पन्नाच्या स्रोताशिवाय तुम्ही आर्थिकदृष्ट्या स्थिर कसे व्हाल?

तुम्हाला तुमच्या मुलांवर किंवा नातेवाईकांवर अवलंबून राहावे लागेल. एक आर्थिक योजना तुम्हाला सेवानिवृत्ती दरम्यान मदत करण्यासाठी निधीचा स्थिर प्रवाह मिळविण्यात मदत करू शकते. हे उत्पन्नाचे निष्क्रिय स्रोत म्हणून काम करू शकते.

तुमच्या मुलासाठी नियोजन: होय, मुलांनाही आर्थिक नियोजनाची गरज असते. हे सहसा पालकांकडून घेतले जाते. तुमच्या मुलाच्या पुढे खूप मोठा रस्ता आहे – महाविद्यालय, उच्च शिक्षण, परदेशात विद्यापीठ, प्रवास योजना आणि असेच.

हे अत्याधुनिक गॅझेट किंवा वैद्यकीय आणीबाणीसाठी निधी यासारख्या इतर गरजा आणि गरजांपेक्षा वेगळे आहे. एक योग्य आर्थिक योजना येथे सुलभ होऊ शकते.

आर्थिक नियोजन आणि संपत्ती व्यवस्थापन यातील फरक समजून घेण्याआधी, संपत्ती व्यवस्थापन म्हणजे काय ते समजून घेऊ:

संपत्ती व्यवस्थापन म्हणजे काय:

नावाप्रमाणेच, संपत्ती व्यवस्थापन म्हणजे एखाद्याच्या संपत्तीचे व्यवस्थापन करणे. हे प्रामुख्याने संपत्तीचे जतन आणि पुढील संचयन यांच्याशी संबंधित आहे. संपत्ती व्यवस्थापनाचा भाग म्हणून, गुंतवणूकदार अनेकदा सक्रियपणे नफा मिळवण्याच्या संधी ओळखण्याचा आणि त्यांचा फायदा घेण्याचा प्रयत्न करतात.

आर्थिक नियोजन आणि संपत्ती व्यवस्थापन यातील फरक:

आर्थिक नियोजन आणि संपत्ती व्यवस्थापन हे मूळतः खूप समान आहेत. तरीही, काही प्रमुख फरक आहेत. सर्वात मोठा फरक हा आहे की तुमची मालमत्ता ‘व्यवस्थापित’ करण्यासाठी तुम्हाला आधीच श्रीमंत असणे आवश्यक आहे. आर्थिक नियोजन, दुसरीकडे, ज्यांना संपत्ती गोळा करण्याचे ध्येय आहे त्यांच्यासाठीही आहे.

आर्थिक नियोजन, अशा प्रकारे, प्रत्येकासाठी आवश्यक आहे, तुमची आर्थिक उद्दिष्टे काहीही असोत.

आर्थिक नियोजन विरूद्ध संपत्ती व्यवस्थापन

तुमच्या आयुष्याच्या टप्प्यावर अवलंबून संपत्ती व्यवस्थापन कधी आवश्यक आहे ते पाहूया:

शिक्षण टप्पा: हा असा टप्पा आहे ज्यामध्ये तुम्हाला गुंतवणुकीबद्दल ज्ञान आणि शिक्षण मिळते, परंतु तुमच्याकडे फारशी आर्थिक संपत्ती नसेल. म्हणून, संपत्ती व्यवस्थापनाची आवश्यकता नाही. तथापि, यावेळी देखील, आपल्याला आपल्या पैशाचा सर्वोत्तम वापर करण्यासाठी आर्थिक नियोजन करावे लागेल.

अशा परिस्थितीत, आपल्या दैनंदिन खर्चासाठी किती बचत करायची तसेच गुंतवणूक, किती कर्ज घेता येईल, ते कसे फेडावे इत्यादी निर्णयांचा समावेश आर्थिक नियोजनात होतो.

संचय टप्पा: हा तो टप्पा आहे ज्यामध्ये तुम्ही तुमची रणनीती तयार करण्यास आणि आर्थिक संपत्ती जमा करण्यास सुरुवात करता. येथे, संपत्ती व्यवस्थापनाची सुरूवातीस गरज भासणार नाही, परंतु लक्षणीय प्रमाणात मालमत्ता जमा झाल्यानंतर नंतरच्या टप्प्यावर आवश्यक असू शकते. मात्र, या टप्प्यावरही आर्थिक नियोजन आवश्यक आहे. नियोजनामध्ये तुमच्या धोरणाचे पुनर्मूल्यांकन करणे आणि आवश्यक असल्यास त्यात बदल करणे समाविष्ट आहे.

या टप्प्यातील निर्णय आर्थिक संपत्ती जमा करणे, आत्ता किती खर्च करायचा आणि भविष्यातील खर्चासाठी किती जमा करायचे इत्यादींशी संबंधित असतील

सेवानिवृत्तीचा टप्पा: या टप्प्यात, जर व्यक्तींनी आधीच संपत्ती जमा केली असेल, तर संपत्ती व्यवस्थापन आवश्यक आहे. परंतु, जर त्यांच्याकडे मोठी आर्थिक संपत्ती नसेल, तर त्याची आवश्यकता नाही.

दुसरीकडे, गुंतवणूक नियोजन (पैसे कोठे गुंतवायचे) आणि इस्टेट प्लॅनिंग (रिअल इस्टेट मालमत्तेचे हस्तांतरण कसे करावे) संबंधित निर्णयांसह आर्थिक नियोजन अद्याप आवश्यक आहे.

अशा प्रकारे, आपण असे म्हणू शकतो की संपत्ती व्यवस्थापन केवळ श्रीमंत गुंतवणूकदारांना आवश्यक आहे, परंतु जीवनाच्या सर्व टप्प्यावर आर्थिक नियोजन आवश्यक आहे. आपण असेही म्हणू शकतो की व्यापक अर्थाने, संपत्ती व्यवस्थापन हा आर्थिक नियोजनाचा एक भाग आहे.

आर्थिक नियोजनाचे अनेक फायदे आहेत ज्यांचा एखाद्याच्या जीवनावर दूरगामी सकारात्मक परिणाम होऊ शकतो.

सर्वसमावेशक आर्थिक योजना का महत्त्वाची आहे याची काही कारणे येथे आहेत:

भविष्यासाठी सुरक्षा जाळे: आर्थिक नियोजन तुमच्या आर्थिक निर्णयांना दिशा देण्यास मदत करते. हे तुम्हाला तुमच्या आर्थिक समस्यांमधून बाहेर काढू शकतील अशा विविध गुंतवणुकीचा निर्णय घेण्यास मदत करते.

उदाहरणार्थ, विविध फंडांमध्ये गुंतवणूक केल्याने तुम्हाला कर्जाची परतफेड करण्यात किंवा तुमच्या निवृत्तीसाठी पुरेशी बचत करण्यात मदत होऊ शकते. एकदा तुमची आर्थिक उद्दिष्टे निश्चित झाल्यानंतर, ते उद्भवू शकणाऱ्या कोणत्याही आर्थिक आपत्कालीन परिस्थितीसाठी तुमचे जीवन अधिक सुरक्षित आणि लवचिक बनविण्यात मदत करते. अशा प्रकारे आर्थिक नियोजन हे भविष्यासाठी सुरक्षिततेचे जाळे म्हणून काम करते.

नेहमी तयार रहा: समजा तुम्ही तुमच्या पगाराच्या 5% किंवा 10,000 रुपये दरमहा बचत करता. समजा तुमची करानंतरची बचत 1 लाख रुपये आहे. तीन वर्षांनंतर तुमची स्वतःची कार खरेदी करण्यासाठी तुम्ही ही बचत करत आहात. अचानक वैद्यकीय आणीबाणीने तुमचा खिसा कापला आणि तुमची बचत संपली? याचा केवळ तुमच्या संपत्तीवरच परिणाम होत नाही तर एखाद्या अत्यंत प्रकरणात ती कमी पडू शकते. तुमच्या एकुलत्या एक मुलीच्या लग्नाचे बेत?

सेवानिवृत्ती निधीतून काही पैसे घेऊ. इजिप्तच्या सहलीची तुम्ही इतकी वर्षे नियोजन करत आहात! आर्थिक नियोजन येथे तुमच्या बचावासाठी येईल. हे तुमच्या सर्व गरजा आणि उद्दिष्टे विचारात घेते आणि तुम्हाला कोणत्याही प्रसंगासाठी तयार राहण्यास मदत करते.

निर्णय घेण्यास मदत करते: आर्थिक नियोजन तुमच्या वर्तमान आणि भविष्याचा आढावा घेते. त्यामुळे निर्णय घेण्याची प्रक्रिया सुलभ होते. वरील उदाहरण घ्या, जर तुमच्याकडे योग्य आर्थिक योजना असेल, तर तुमच्या मुलीच्या लग्नासाठी किंवा कार खरेदीसाठी तुम्हाला कधीही निधीची कमतरता भासणार नाही.

अशा प्रकारे, तुम्ही कोणतेही चुकीचे निर्णय घेणार नाही ज्यामुळे तुमच्या आर्थिक कल्याणावर परिणाम होईल. म्हणूनच आर्थिक नियोजन ही यशाची गुरुकिल्ली आहे, कारण ती तुमच्या निर्णयांना दिशा देते.

नेहमी तयार रहा: समजा तुम्ही तुमच्या पगाराच्या 5% किंवा 10,000 रुपये दरमहा बचत करता. समजा तुमची करानंतरची बचत 1 लाख रुपये आहे. तीन वर्षांनंतर तुमची स्वतःची कार खरेदी करण्यासाठी तुम्ही ही बचत करत आहात. अचानक वैद्यकीय आणीबाणीने तुमचा खिसा कापला आणि तुमची बचत संपली? याचा केवळ तुमच्या संपत्तीवरच परिणाम होत नाही तर एखाद्या अत्यंत प्रकरणात ती कमी पडू शकते. तुमच्या एकुलत्या एक मुलीच्या लग्नाचे बेत?

सेवानिवृत्ती निधीतून काही पैसे घेऊ. इजिप्तच्या सहलीची तुम्ही इतकी वर्षे नियोजन करत आहात! आर्थिक नियोजन येथे तुमच्या बचावासाठी येईल. हे तुमच्या सर्व गरजा आणि उद्दिष्टे विचारात घेते आणि तुम्हाला कोणत्याही प्रसंगासाठी तयार राहण्यास मदत करते.

संसाधनांचा इष्टतम वापर: आर्थिक योजना तुम्हाला धोरण तयार करण्यात मदत करते. हे तुम्हाला तुमची संसाधने वेगवेगळ्या मालमत्तांमध्ये वाटप करण्यात मदत करते.

अशा प्रकारे, तुम्ही तुमचा पैसा अधिक हुशारीने वापरता, ज्यामुळे संसाधनांचे सानुकूलन होते.

उत्तम राहणीमान: वास्तववादी आर्थिक योजनेसह, तुम्हाला कधीही निधीची कमतरता भासणार नाही. तरलता क्वचितच घट्ट असेल. त्या सर्व महिन्याच्या शेवटी होणारे त्रास? त्यांच्याबद्दल विसरून जा.

अशा प्रकारे, तुम्ही तुमच्या राहणीमानाशी तडजोड न करता तुमचे ध्येय साध्य करू शकता.

शिस्तबद्ध जीवन: जेवढे कमावते त्यापेक्षा जास्त खर्च करणे हे अगदी सामान्य आहे. क्रेडिट कार्ड, ‘आता खरेदी करा, नंतर पैसे द्या’ योजना, हप्ता सेवा आणि अशा अनेक सुविधा, तुम्हाला आर्थिक दुर्लक्ष करण्यास किंवा आवश्यकतेपेक्षा जास्त खर्च करण्यास भाग पाडतात. महिन्याच्या शेवटी, जेव्हा तुमच्या मेल बॉक्समध्ये बिले येत राहतात, तेव्हा तुम्ही स्वतःला एक चिकट परिस्थितीत सापडता.

माऊंटिंग बिले तुम्हाला तुमचे स्वतःचे घर घेण्याच्या तुमच्या दीर्घकालीन स्वप्नापासून दूर घेऊन जातात. जर तुम्ही लवकर नियोजन करायला सुरुवात केली, तर तुम्ही आयुष्याच्या उत्तरार्धात निर्माण होणाऱ्या आर्थिक गोंधळातून बाहेर पडू शकता. अशा प्रकारे आर्थिक नियोजन तुमच्या जीवनात शिस्त निर्माण करण्यास मदत करते.

तज्ञांचा सल्ला: तज्ज्ञांच्या मदतीने अनेकदा आर्थिक नियोजन केले जाते. व्यावसायिकांकडून तज्ञांचा सल्ला घेणे शहाणपणाचे आहे. तसे न केल्यास, तुमच्याकडे खराब आर्थिक माहिती आणि निर्णयांमुळे संकट येऊ शकते. कार्यरत व्यक्तीच्या बाबतीत, सेवानिवृत्तीसाठी अपुरी किंवा यादृच्छिक बचतीमुळे नंतर गरीब जीवनशैली होऊ शकते.

त्याचप्रमाणे, व्यावसायिकाच्या बाबतीत, खराब व्यवस्थापित कर तयारी अनपेक्षित कर्ज आणि काळजीपूर्वक संचित संपत्तीचे नुकसान होऊ शकते.

आता आपण आर्थिक योजनेचे काय आणि का आहे ते समजून घेतले आहे, चला व्यवसायाबाबत बोलूया – वास्तविक आर्थिक योजना कशी बनवायची. एखाद्या व्यक्तीच्या गरजा आणि इच्छांवर अवलंबून, आर्थिक योजनेमध्ये विविध घटकांचा समावेश असावा.

त्यामध्ये सर्व गोष्टींचा समावेश असावा, ज्यामुळे तुमची आर्थिक उद्दिष्टे सर्वात कार्यक्षमतेने साध्य करण्यात मदत होते. काही गोष्टींना इतरांपेक्षा प्राधान्य असू शकते, परंतु आपल्या उद्दिष्टांवर दूरस्थपणे प्रभाव टाकणारी कोणतीही गोष्ट विचारात घेतली पाहिजे.

आर्थिक योजना प्रत्येक व्यक्तीनुसार वेगळी असते, कारण एखाद्यासाठी महत्त्वाची गोष्ट इतरांसाठी महत्त्वाची नसते.

तथापि, व्यापकपणे, आम्ही असे म्हणू शकतो की त्यात खालील गतिविधींचा समावेश असावा:

वर्तमान मूल्यमापन: नियोजनाच्या या भागामध्ये सध्या तुमच्या मालकीच्या सर्व मालमत्ता आणि संसाधनांचा आढावा घेणे आवश्यक आहे. हे तुम्हाला तुमची सध्याची आर्थिक परिस्थिती समजून घेण्यास मदत करते. आर्थिक नियोजन करताना सर्वात महत्त्वाची गोष्ट आहे.

हा प्रारंभ बिंदू असल्याने, सध्याच्या परिस्थितीचे आकलन करताना अत्यंत काळजी घेतली पाहिजे.

उद्दिष्टे किंवा उद्दिष्टे ठरवणे: आता तुमच्याकडे तुमचा प्रारंभ बिंदू आहे, तुमचा शेवटचा बिंदू शोधा – तुमचे ध्येय आणि उद्दिष्टे सेट करा. तुमच्या रणनीती आणि गुंतवणुकीवर तुम्हाला अपेक्षित असलेला परतावा तसेच तुम्ही घ्यायची जोखीम या दोन्ही बाबतीत हे असावे. ते म्हणाले, लक्षात ठेवा की आर्थिक योजनेत वेगवेगळ्या कालावधीची अनेक उद्दिष्टे असू शकतात.

उदाहरणार्थ, तुमचे अल्प-मुदतीचे उद्दिष्ट कार खरेदी करणे किंवा महिनाभराच्या युरोप सहलीवर जाणे असू शकते, तर तुमचे दीर्घकालीन उद्दिष्ट रु. 100 कोटींचे निवृत्ती निधी असणे असू शकते. तथापि, वास्तववादी व्हा. खूप दूरगामी ध्येय ठेवू नका.
तुमची सध्याची परिस्थिती आणि इच्छित भविष्यातील परिस्थितीच्या आधारे तुमची ध्येये तयार करा. एकापेक्षा जास्त उद्दिष्टे असू शकतात म्हणून, प्राधान्यक्रम देखील महत्वाचे आहे. हे वेळ, निकड आणि निखालस महत्त्वाच्या आधारे करता येते.

मर्यादा निश्चित करणे: प्रत्येकाला काही ना काही मर्यादा असतात. हे कौटुंबिक जबाबदाऱ्या, प्रवेशाचा अभाव, सरकारी नियमन इत्यादींमुळे असू शकते.

तुमची आर्थिक योजना तयार करताना या गोष्टी विचारात घेणे आवश्यक आहे. कर, कायदेशीरपणा, वेळ मर्यादा, तरलता, जोखीम भूक आणि दायित्वे यासारख्या आर्थिक नियोजन क्षेत्रातील मर्यादा निश्चित करा. अशा विशिष्ट परिस्थिती देखील असू शकतात ज्या प्रत्येक व्यक्तीनुसार भिन्न असतात ज्या विचारात घेतल्या पाहिजेत.

उदाहरणार्थ, नैतिक कारणांसाठी तुम्ही तंबाखू किंवा अल्कोहोल बनवणाऱ्या कंपन्या टाळू शकता. ही एक अनोखी मर्यादा आहे. तथापि, योजना तयार करण्यापूर्वी ते विचारात घेतले पाहिजे.

योग्य योजना आणि धोरण ठरवणे: ध्येय आणि अडथळ्यांचे विश्लेषण केल्यानंतर, विविध पर्यायी रणनीती तयार केल्या जातात. त्यांची तुलना करा आणि प्रत्येक योजनेचे फायदे आणि तोटे शोधा.

सर्वोत्तम योजना – जी उद्दिष्टे सर्वात कार्यक्षम रीतीने साध्य करते – निवडली पाहिजे.

योजना समायोजित आणि सुधारित करणे: योजनेचे मूल्यमापन केल्यानंतर, बदल आवश्यक असल्यास, तुमची सध्याची परिस्थिती लक्षात घेऊन योजनेत बदल केला पाहिजे.

योग्य बदल करणे अत्यंत आवश्यक आहे.

योजनेचे नियमितपणे मूल्यांकन करणे: आर्थिक नियोजन ही गतिमान प्रक्रिया आहे आणि ती स्थिर नाही. कारण वैयक्तिक परिस्थिती सतत बदलत असते. उदाहरणार्थ, 10 वर्षांपूर्वी जेव्हा तुम्ही योजना बनवली होती, तेव्हा तुमच्याकडे कोणतेही मासिक कर्ज दायित्व नव्हते. आज, तुम्हाला हप्त्यांमध्ये जवळपास 40,000 रुपये खर्च करावे लागतील.

यामुळे तुमची तरलता मर्यादा आणि आवश्यकता बदलतात. या कारणास्तव, आपल्या आर्थिक योजनेचे वेळेवर मूल्यमापन केले पाहिजे.

सौजन्य : कोटक सिक्युरिटीज
स्रोत:https://www.kotaksecurities.com/